А.П. Чехов
Шэнэ елэй урда тамаа хээшэд
(Новогодние великомученики)
Үйлсээр - алтан рама соо зураг хүни амьдиин зоболон харуулнабрэй гэхээр, бог шорой хамаашад, сагдаануудай нюур дээрэ хүПоказать ещёхяан-сэнгаан тэмдэг үгэй хадань, город руу дайсан дүтэлжэ байна гэжэ һанхаар. Һайхнаар гоёогдаан морин шарганууд, каретанууд иишэ-тиишээ шаг шууяан гүйлгэлднэ. Үйлсэдэхи ябган хүнэй замаар хэлээ гаргхаан тээ нааша нюдөө бэлтэйлгаан визитёрнууд (амаршалагшад) харайлдана, амаштяар гүйлдэнэ, хаяа-хана мүргэхаан тээ нааша. Пантефриин изии нэгэ коллежка регистраторта һамаашалаад, хормойень татаа даа, гартань гансхан хормой бэшэ, чиновнигой гуянь эльгэ дэлюутеэ үлхаан гэжэ һанахаар... *
- Тарагты, гэдэргээ бологты! Танай эндэ хархиимэ үгэй! Үхэан хүү хараагоймуут, юу? «З-з» шамай, арр-рад зон...
Нэгэ подъездэйнь хажууда ябган харгии дээр боброва дэгэл, шэнэ резинова гутууһа үмдаан, гэмгой хубслаан хүн хэбтэнэ. Хүхэ-сагаан үнгэтэй болаан, һахалаа абаан нюурайн хажууда - баллараан шэлнүүшинь хэбтнэ. Дэгэлынь сэлигдаан, фрак харагдна, гурбадьхя шатайн Станиславай орден ** - тэндэнь. Сээжэнь хүндөөр, ааляар амилна, нюднүүшиинь теэд хаалгаатай...
- Ноё-он! - гэжайш сагдаа тэрээни түлхинэ. - Ноён, эндэ хэбтэдэггойм! Үндэр түрэлтэ!
Хэбтээшэнь теэд - абяа-шэмээгой... Таб минута хэриин ами оруулха гэжэ оролдоод, харуулшад тэрнээ морин тэргэндэ тээгээд, сагдаануудай газар руу абаадаба...
- Һайн үмдэтэй байна! - гэжэ сагдаа фельдшертэ хэлнэ, хубсууһайн тайлжа туһалжайхадаа, - ёргоон солхооб болхо хуш даа. Жилеткань ямар зохидым... Үмдөөрэнь ажаглаада, дээрэ гарай зонуудаан бштаа…
Сагдаануудай суглардаг газарта час хахад хэбтэжэ, валерьянкатай бүхэли склянка ябуулаад, мэдээндээ орбо. Тэрэ хүмнэй Герасим Кузьмич Синклетеев гэжэ нэртэй титулярна советник байна гэжэ мэдэгдэбэ.
- Юунтнэй эбднэб? - гэжэ полициин доктор һурхиим.
- Шэнэ елээр, шэнэ яргалаар... - арайн гэжайш дуугарна, үһээ руу гэтэн, хүндөөр амилаад.
- Тани баһа... Теш хадаа юунтнэй эбэднэб? Юундэ унаабт? Һаныт даа! Магад нэгиимэй уугиимбрайт?
- Үгэй, үгэй...
- Юунаан теэдаа муудаабт?
- Башай димэйрээдьхимпи... Айлшалааб...
- Олон айлшалга хээт?
- Олонш бэшэл даа... Обедня хээд, сайяа уужа, Николай Михайловичта ошооб... Нюураа харуулжа сагаалаад, Офицерска үйлсэ Качалкинда ябааб... Тэндэ баһа харагдааб, үшөө һаннам, сениг соонь ехээр үлеэлгээб гэжэ... Качалкинаан Выборгска хажуу дарааб, Иван Иванычта... Баһа шагааха болоогойш даа…
- Үшөө нэгэ чиновнига асарба! - гэжэ сагдаагай хэлхэнь саанаан дуулдана.
- Иван Иванычаан Хрымов наймаашанда ошбоб. Ойрол даа… Гэр бүлэтэйнь амаршалхаяа орооб. Һайндэр гээд, нэгэйе а́йгалаа. Хашан гээд баряагой байхиимш теэд? Уугаагойдаш гомдохо. Гурбан рюмка баряаб, колбаса закуска байгаа. Тэндаан Петербургска сторона Лиходеевтэ гэшхэлбэб... Тэрэш һайн хүн...
- Ото ябгаарууг?
- Ябгаар... Лиходеевээ мэндэшэлээд, Пелагея Емельяновнада ошбоб... Тэндэ малгаашни сай хээ, кофе а́йгалаа. Кофе уугаад, халуудаабэй, тархидам гараадьхиим... Пелагея Емельяновнаагаан Облеуховта дарабаб... Василий нэртэй, түраан үдэртэнь тутааб. Найрай пирог эдьхэ болоогойш даа, ама хүрээгойдэш - дургойтхой даа...
- Пенсидэ гараан сэрэгэй нэгэ хү, хоёр чиновнигууша асараа! - гэжэ үүргээ дүүргэгшэ сагдаагай ажалтан баһа саанаан дуулгана...
- Пиро́гайн кусок эдеэд, рябиновкадань хүртөөд, Садова гэшхэлбэб, Изюмовта... Изюмовта хүйтэн пиво балгхадам, хоолой руум ёбордаандля болоо... Изюмоваан - Кошкинда, һүүлдэнь Карл Карлычта, тэндаан Пётр Семёныч нагсада... Настя зээ басагамни халуун шоколадаар хүндэлөө... Теэд Ляпкинда шаабаб. Худлаар, Ляпкинда бэшэ, Дарья Никодимовнада... Тэрнаан Ляпкинда харагдха болбоб... Хаанаш хадань гоё байгаал даа... Теэд үшөө Ивановай, Курдюковай, Шиллерэй гэрнүүдээр ябааб, Порошков полковникта орооб, тэндэ баһа зохид байгаа... Купец Дунькин руу шагаагааб... Коньяк уу гээд бааллаа, сосиска хапустатай. Гурбан тагша ябуулаад, хоёр сосиска эдибууб даа - барагал даа... Теэд гансхан Рыжоваан гаржабтараа, тархим эрьеэ, һуладааб... Юунаан болым - мэдхиимгой...
- Та эсээт... Башай амарагты, гэртэтнэй эльгээхэбдь...
- Үгэй, гэртээ ошхо аргамгой, - гээд, Синклетеев ёолоно. - Кузьма Вавилыч хүрьгэндээ үшөө ороогоймаам, тэрэш хатуу боохолдой, экзекутор, Наталья Егоровнадаа харагдаагой байн шууб. Үшөө олон зондо оржо үрдеэгойб...
- Бү ошогты лэ-э, хэрэггой.
- Тиижэ болхой... Шэнэ елээр хашан гээд амаршалаагой байхиимш? Хэрэгтэй... Наталья Егоровнада ороогойдаа - алтан дэлхэй дээр байхаа дургойтхэш... Намай табииттаа, бү бариит...
Синклетеев бодоод, хубсууһаа абхаа һарбайна.
- Гэртээ ябагты, дуртайдаа, - гэжэ доктор хэлнэ, - айлшалга тухай дахин шэбшхээр бэшэ...
- Бараг бшимуу, бурхан хархаабз... - Синклетеев һанааяа алдна. - Заа гэжэ, аальханаар гэшхүүлхойб даа...
Чиновник удаагаар хубсалаад, шубээ үмдөөд, иишэ-тиишэ гэшхэлжэйш газаашаа гарба.
- Үшөө табан чиновнигууша асараа! - гэжэ дежурна сагдаа дуулгана. - Хаана эдээни табьхиим?
*****
* «…Пантефриин изии …хормойень татаа…». - Библиин домог түүхээр, фараонай ахамад харуулшан Пантефриин (Потифарай) һамган Иосиф гэжэ нэрэтэй өөрынгөө һолооб богоол хүбүүндэ дурлашоод, тэрэнээ бэе тээшээ болгохо һанаатай, хубсаһыень татажа хаяа.
** «…гурбадьхя шатын Станиславай орден…». - Гэгээн Станиславай орден гурбан шататай байгаа, гурбадахинь - хамагһаа багань.
Дулма Баторова баргажан буряадуудай хүүр хэлэдэг аялгаар буряадшалба.
*****
От автора
Антон Павлович Чехов описывает новогодний поздравительный хаос своего времени, когда всем чиновникам предписывалось в обязательном порядке поздравлять вышестоящее начальство с праздником, а к тому же надо было поздравить всех родственников, знакомых и т.д. и т.п. Представляете, какое обилие было шныряющих туда-сюда саней и карет. Чехов сравнивает это с наступлением неприятеля на столицу.
Вот один из таких визитёров лежит без сознания, окружённый толпой, а городовой, по штанам и открывшемуся на груди ордену видящий, что господин из благородных, организует отправку его в приёмный покой. Там полицейский врач, выясняя, что болит у пострадавшего, получает в ответ от него бесконечную речь о сделанных им визитах.
Все эти посещения роднит только одно - зашёл, поздравил-расписался, выпил (или съел что-нибудь), отправился к следующим - и так по непрерывному кругу. Пока больной перечисляет свои подвиги (кстати, ради интереса, я насчитала 19 визитов за этот день), в приёмный покой доставляют ещё несколько пострадавших. Все визитёры, выбившиеся из сил.
Когда доктор предлагает переутомившемуся чиновнику пойти домой отдохнуть, он вскидывается идти дальше, так как нельзя ещё несколько человек обидеть - «Как можно с Новым годом не поздравить? Нужно-с... Не сходи к Наталье Егоровне, так жить не захочешь...».
*****
В наше время нечто подобное происходит, когда перед празднованием Нового года народ резко бросается успеть всё сделать ещё в этом году и подготовиться к встрече НГ. Жуткие пробки, толчея повсюду, бешено спешащая толпа людей, как перед концом света!
После рассказа Чехова сразу вспомнил одну мадам, как лихо она бегала по коридорам «Белого дома» и раздавала пакеты с мясными деликатесами. При мне она заскакивала в кабинет к первому заместителю председателя правительства.
Классика - не умирает!
Ц.Ц. Чойропов, редактор газеты «Нютаг хэлэн».
Шэнэ елэй урда тамаа хээшэд
(Новогодние великомученики)
Үйлсээр - алтан рама соо зураг хүни амьдиин зоболон харуулнабрэй гэхээр, бог шорой хамаашад, сагдаануудай нюур дээрэ хүПоказать ещёхяан-сэнгаан тэмдэг үгэй хадань, город руу дайсан дүтэлжэ байна гэжэ һанхаар. Һайхнаар гоёогдаан морин шарганууд, каретанууд иишэ-тиишээ шаг шууяан гүйлгэлднэ. Үйлсэдэхи ябган хүнэй замаар хэлээ гаргхаан тээ нааша нюдөө бэлтэйлгаан визитёрнууд (амаршалагшад) харайлдана, амаштяар гүйлдэнэ, хаяа-хана мүргэхаан тээ нааша. Пантефриин изии нэгэ коллежка регистраторта һамаашалаад, хормойень татаа даа, гартань гансхан хормой бэшэ, чиновнигой гуянь эльгэ дэлюутеэ үлхаан гэжэ һанахаар... *
- Тарагты, гэдэргээ бологты! Танай эндэ хархиимэ үгэй! Үхэан хүү хараагоймуут, юу? «З-з» шамай, арр-рад зон...
Нэгэ подъездэйнь хажууда ябган харгии дээр боброва дэгэл, шэнэ резинова гутууһа үмдаан, гэмгой хубслаан хүн хэбтэнэ. Хүхэ-сагаан үнгэтэй болаан, һахалаа абаан нюурайн хажууда - баллараан шэлнүүшинь хэбтнэ. Дэгэлынь сэлигдаан, фрак харагдна, гурбадьхя шатайн Станиславай орден ** - тэндэнь. Сээжэнь хүндөөр, ааляар амилна, нюднүүшиинь теэд хаалгаатай...
- Ноё-он! - гэжайш сагдаа тэрээни түлхинэ. - Ноён, эндэ хэбтэдэггойм! Үндэр түрэлтэ!
Хэбтээшэнь теэд - абяа-шэмээгой... Таб минута хэриин ами оруулха гэжэ оролдоод, харуулшад тэрнээ морин тэргэндэ тээгээд, сагдаануудай газар руу абаадаба...
- Һайн үмдэтэй байна! - гэжэ сагдаа фельдшертэ хэлнэ, хубсууһайн тайлжа туһалжайхадаа, - ёргоон солхооб болхо хуш даа. Жилеткань ямар зохидым... Үмдөөрэнь ажаглаада, дээрэ гарай зонуудаан бштаа…
Сагдаануудай суглардаг газарта час хахад хэбтэжэ, валерьянкатай бүхэли склянка ябуулаад, мэдээндээ орбо. Тэрэ хүмнэй Герасим Кузьмич Синклетеев гэжэ нэртэй титулярна советник байна гэжэ мэдэгдэбэ.
- Юунтнэй эбднэб? - гэжэ полициин доктор һурхиим.
- Шэнэ елээр, шэнэ яргалаар... - арайн гэжайш дуугарна, үһээ руу гэтэн, хүндөөр амилаад.
- Тани баһа... Теш хадаа юунтнэй эбэднэб? Юундэ унаабт? Һаныт даа! Магад нэгиимэй уугиимбрайт?
- Үгэй, үгэй...
- Юунаан теэдаа муудаабт?
- Башай димэйрээдьхимпи... Айлшалааб...
- Олон айлшалга хээт?
- Олонш бэшэл даа... Обедня хээд, сайяа уужа, Николай Михайловичта ошооб... Нюураа харуулжа сагаалаад, Офицерска үйлсэ Качалкинда ябааб... Тэндэ баһа харагдааб, үшөө һаннам, сениг соонь ехээр үлеэлгээб гэжэ... Качалкинаан Выборгска хажуу дарааб, Иван Иванычта... Баһа шагааха болоогойш даа…
- Үшөө нэгэ чиновнига асарба! - гэжэ сагдаагай хэлхэнь саанаан дуулдана.
- Иван Иванычаан Хрымов наймаашанда ошбоб. Ойрол даа… Гэр бүлэтэйнь амаршалхаяа орооб. Һайндэр гээд, нэгэйе а́йгалаа. Хашан гээд баряагой байхиимш теэд? Уугаагойдаш гомдохо. Гурбан рюмка баряаб, колбаса закуска байгаа. Тэндаан Петербургска сторона Лиходеевтэ гэшхэлбэб... Тэрэш һайн хүн...
- Ото ябгаарууг?
- Ябгаар... Лиходеевээ мэндэшэлээд, Пелагея Емельяновнада ошбоб... Тэндэ малгаашни сай хээ, кофе а́йгалаа. Кофе уугаад, халуудаабэй, тархидам гараадьхиим... Пелагея Емельяновнаагаан Облеуховта дарабаб... Василий нэртэй, түраан үдэртэнь тутааб. Найрай пирог эдьхэ болоогойш даа, ама хүрээгойдэш - дургойтхой даа...
- Пенсидэ гараан сэрэгэй нэгэ хү, хоёр чиновнигууша асараа! - гэжэ үүргээ дүүргэгшэ сагдаагай ажалтан баһа саанаан дуулгана...
- Пиро́гайн кусок эдеэд, рябиновкадань хүртөөд, Садова гэшхэлбэб, Изюмовта... Изюмовта хүйтэн пиво балгхадам, хоолой руум ёбордаандля болоо... Изюмоваан - Кошкинда, һүүлдэнь Карл Карлычта, тэндаан Пётр Семёныч нагсада... Настя зээ басагамни халуун шоколадаар хүндэлөө... Теэд Ляпкинда шаабаб. Худлаар, Ляпкинда бэшэ, Дарья Никодимовнада... Тэрнаан Ляпкинда харагдха болбоб... Хаанаш хадань гоё байгаал даа... Теэд үшөө Ивановай, Курдюковай, Шиллерэй гэрнүүдээр ябааб, Порошков полковникта орооб, тэндэ баһа зохид байгаа... Купец Дунькин руу шагаагааб... Коньяк уу гээд бааллаа, сосиска хапустатай. Гурбан тагша ябуулаад, хоёр сосиска эдибууб даа - барагал даа... Теэд гансхан Рыжоваан гаржабтараа, тархим эрьеэ, һуладааб... Юунаан болым - мэдхиимгой...
- Та эсээт... Башай амарагты, гэртэтнэй эльгээхэбдь...
- Үгэй, гэртээ ошхо аргамгой, - гээд, Синклетеев ёолоно. - Кузьма Вавилыч хүрьгэндээ үшөө ороогоймаам, тэрэш хатуу боохолдой, экзекутор, Наталья Егоровнадаа харагдаагой байн шууб. Үшөө олон зондо оржо үрдеэгойб...
- Бү ошогты лэ-э, хэрэггой.
- Тиижэ болхой... Шэнэ елээр хашан гээд амаршалаагой байхиимш? Хэрэгтэй... Наталья Егоровнада ороогойдаа - алтан дэлхэй дээр байхаа дургойтхэш... Намай табииттаа, бү бариит...
Синклетеев бодоод, хубсууһаа абхаа һарбайна.
- Гэртээ ябагты, дуртайдаа, - гэжэ доктор хэлнэ, - айлшалга тухай дахин шэбшхээр бэшэ...
- Бараг бшимуу, бурхан хархаабз... - Синклетеев һанааяа алдна. - Заа гэжэ, аальханаар гэшхүүлхойб даа...
Чиновник удаагаар хубсалаад, шубээ үмдөөд, иишэ-тиишэ гэшхэлжэйш газаашаа гарба.
- Үшөө табан чиновнигууша асараа! - гэжэ дежурна сагдаа дуулгана. - Хаана эдээни табьхиим?
*****
* «…Пантефриин изии …хормойень татаа…». - Библиин домог түүхээр, фараонай ахамад харуулшан Пантефриин (Потифарай) һамган Иосиф гэжэ нэрэтэй өөрынгөө һолооб богоол хүбүүндэ дурлашоод, тэрэнээ бэе тээшээ болгохо һанаатай, хубсаһыень татажа хаяа.
** «…гурбадьхя шатын Станиславай орден…». - Гэгээн Станиславай орден гурбан шататай байгаа, гурбадахинь - хамагһаа багань.
Дулма Баторова баргажан буряадуудай хүүр хэлэдэг аялгаар буряадшалба.
*****
От автора
Антон Павлович Чехов описывает новогодний поздравительный хаос своего времени, когда всем чиновникам предписывалось в обязательном порядке поздравлять вышестоящее начальство с праздником, а к тому же надо было поздравить всех родственников, знакомых и т.д. и т.п. Представляете, какое обилие было шныряющих туда-сюда саней и карет. Чехов сравнивает это с наступлением неприятеля на столицу.
Вот один из таких визитёров лежит без сознания, окружённый толпой, а городовой, по штанам и открывшемуся на груди ордену видящий, что господин из благородных, организует отправку его в приёмный покой. Там полицейский врач, выясняя, что болит у пострадавшего, получает в ответ от него бесконечную речь о сделанных им визитах.
Все эти посещения роднит только одно - зашёл, поздравил-расписался, выпил (или съел что-нибудь), отправился к следующим - и так по непрерывному кругу. Пока больной перечисляет свои подвиги (кстати, ради интереса, я насчитала 19 визитов за этот день), в приёмный покой доставляют ещё несколько пострадавших. Все визитёры, выбившиеся из сил.
Когда доктор предлагает переутомившемуся чиновнику пойти домой отдохнуть, он вскидывается идти дальше, так как нельзя ещё несколько человек обидеть - «Как можно с Новым годом не поздравить? Нужно-с... Не сходи к Наталье Егоровне, так жить не захочешь...».
*****
В наше время нечто подобное происходит, когда перед празднованием Нового года народ резко бросается успеть всё сделать ещё в этом году и подготовиться к встрече НГ. Жуткие пробки, толчея повсюду, бешено спешащая толпа людей, как перед концом света!
После рассказа Чехова сразу вспомнил одну мадам, как лихо она бегала по коридорам «Белого дома» и раздавала пакеты с мясными деликатесами. При мне она заскакивала в кабинет к первому заместителю председателя правительства.
Классика - не умирает!
Ц.Ц. Чойропов, редактор газеты «Нютаг хэлэн».
2233