Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай дүүрэһээр 80-жэлэй ойдо.
Энэ үглөөгүүр совет дайшалхы үеын «Гурбан танкист» гэһэн гайхамшагта дуун радиогоор буряад хэлэн дээрэ зэдэлжэ байба.
«Тэндэ байдаг - дуун соо хэлэгдэнэ
Эбдэршэгүй, эбтэй бүлөөрөө
Гурбан танкист - гурбан хүхюун нүхэд
Дайшалхы машинын бүридэл».
Теэд гэнтэ би нютаг нэгэтэн, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай танкист Заято Потельхонович Бадмаевые һанажархёоб.
З.П. Бадмаев 1925 ондо түрэһэн юм, энэ жэл 100 наһатай болохо байгаа. Бага ба эдир наһаниинь дайнай урдахи хүндэ хэсүү жэлнүүдтэ үнгэрөө. Залуу наһандаа тэрэ Аллын Хүнтэйдэ трактористаар ажаллажа байгаа. 16 наһа хүрэхэдэнь, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн эхилээ. 1942 оной октябрь һарада арбан долоон наһатайдаа Заято Бадмаев һайн дураараа сэрэгтэ мордоо. Шэтэ можодо залуу сэрэгшэдэ зорюулагдаһан богони хугасаа соо һургуули үзөө, тиигээд Баруун зүг руу танкист-механигай курсда һурахаяа эльгээгдээ. Генерал А.М. Ротмистровой танкова армида тудаад, тэрэ дары Белгород хото шадар тулалдаанда оролсоо бэлэй.
Прохоровка тосхоной ойро оршодог Курскын ехэ тулалдаанда хабаадалсаа.
Танкист Заято Бадмаев Т-34 түхэлэй танкаар Беларусь, Украинын бүхы нуга нушаагаар ябажа, Кенигсберг ба Берлин хотонуудые эзэлхэдэ оролсоо.
Сэрэгтэ габьяатай байһанай түлөө З.П. Бадмаев Алдар солын 3-хи шатын, Эсэгэ ороноо хамгаалгын 1-хи шатын орденуудаар, «Эрэлхэг зоригой түлөө», «Сэрэгтэ габьяатай байһанай түлөө», «Кенигсберг эзэлһэнэй түлөө», «Берлин эзэлһэнэй түлөө» медальнуудаар шагнагдаа.
Заято Потельхонович пенсидэ гарахаһаа урид Дээдэ-Баргажанай ойн ажахын Аллын филиалда лесничиин тушаалда ажаллаа. Хэды зуун гектар талмайда модо һуулгажа, адуулжа ябаа. Эдэ ойн таримал талмайнууд мүнөө сагта отолуулан, аралжаа наймаанай ой болоол даа, нютагаархидынь - «Заятын модод» гээд нэрлэдэг.
... 1945 ондо совет илагша сэрэгшэд Германиһаа материальна урмашуулга (трофей) асарха эрхэдэ хүртэһэн байна. Заято Бадмаев дайнһаа бусахадаа, фотоаппарат асарһан юм, нютаг нугынгаа олон тоото гэрэл-зураг һүүлдэнь буулгаһан байдаг. Энэ хүн үнихэн саг соо геоэкспедицинуудта харгышанаар ябалсаа. Байгаали зураглаһан элдэб дүрсэнүүд баһа байха.
Потельхонтонһоо Заято үргэмэл боложо Хамарай Ухинэй Эрдэнидэ ерэһэн. Һүүлдэнь энэ үрхэтэ айлда гурбан басагад гараа: Хандама, Роза, Галя.
Ухинов Эрдэни Хамарович мүн лэ сэрэгтэ хабаадаһан хүн.
Би нютагайнгаа фронтовигуудые һанагшаб, зариманиинь сэрэгэй үедэ ехээр шархатажа, эрэмдэг бэетэй болоһон.
Заято Бадмаевай эсэгэ Ухинов Эрдэни Хамарович фронтоһоо нэгэ хүлгүй бусажа ерээ һэн. Би тэрэнэй хэмэл хүлтэй ябадагыень нэгэнтэ бэшэ харааб. Таягайнь эрмэг үмдэнэйнь доогуур зааха харагдаад байгша бэлэй.
Хэды тахир дутуутай байбалшье, энэ хүн өөртөө яһала этигэлтэй шэнги алхалагша һэн гэжэ һанагдана, нилээд бэедээ найданги гэхээр...
«Тэдэнэр Илалта асараа, тоо томшогүй олон байлдаанай талмайнууд дээрэ, мүн сэрэгэй эмнэлүүлгын газарай амһартанууд соо - бэеынгээ шуһата мүсэнүүдэйнгээ хубинуудые үлээгээд. Тэдэнэр Эхэ ороноо абараа» (Владимир Серовай «Дайнда гэмтэһэн сэрэгшэд» гэһэн ном сооһоо).
Ухинэй Эрдэниин Заятын үхибүүд: Мүнхэ, Зоригто, Заян, Жаргал, Зандан, Зана, Замбулан. Эдэнэй эхэнь Софья Сахиндуевна (Тохой баяндай).
Түрэлхи Алла һууриндаа З.П. Бадмаев олон жэлэй туршада Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда оролсоһон һүүлшын амиды сэрэгшэн ябаа.
Гэрэл-зураг дээрэ: Заято Потельхонович Бадмаев (фронтын фото).
Цыренжаб Чойропов, член Общества краеведов Бурятии, член Союза журналистов России, уроженец села Алла (Дырен) Курумканского района.
Энэ үглөөгүүр совет дайшалхы үеын «Гурбан танкист» гэһэн гайхамшагта дуун радиогоор буряад хэлэн дээрэ зэдэлжэ байба.
«Тэндэ байдаг - дуун соо хэлэгдэнэ
Эбдэршэгүй, эбтэй бүлөөрөө
Гурбан танкист - гурбан хүхюун нүхэд
Дайшалхы машинын бүридэл».
Теэд гэнтэ би нютаг нэгэтэн, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай танкист Заято Потельхонович Бадмаевые һанажархёоб.
З.П. Бадмаев 1925 ондо түрэһэн юм, энэ жэл 100 наһатай болохо байгаа. Бага ба эдир наһаниинь дайнай урдахи хүндэ хэсүү жэлнүүдтэ үнгэрөө. Залуу наһандаа тэрэ Аллын Хүнтэйдэ трактористаар ажаллажа байгаа. 16 наһа хүрэхэдэнь, Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайн эхилээ. 1942 оной октябрь һарада арбан долоон наһатайдаа Заято Бадмаев һайн дураараа сэрэгтэ мордоо. Шэтэ можодо залуу сэрэгшэдэ зорюулагдаһан богони хугасаа соо һургуули үзөө, тиигээд Баруун зүг руу танкист-механигай курсда һурахаяа эльгээгдээ. Генерал А.М. Ротмистровой танкова армида тудаад, тэрэ дары Белгород хото шадар тулалдаанда оролсоо бэлэй.
Прохоровка тосхоной ойро оршодог Курскын ехэ тулалдаанда хабаадалсаа.
Танкист Заято Бадмаев Т-34 түхэлэй танкаар Беларусь, Украинын бүхы нуга нушаагаар ябажа, Кенигсберг ба Берлин хотонуудые эзэлхэдэ оролсоо.
Сэрэгтэ габьяатай байһанай түлөө З.П. Бадмаев Алдар солын 3-хи шатын, Эсэгэ ороноо хамгаалгын 1-хи шатын орденуудаар, «Эрэлхэг зоригой түлөө», «Сэрэгтэ габьяатай байһанай түлөө», «Кенигсберг эзэлһэнэй түлөө», «Берлин эзэлһэнэй түлөө» медальнуудаар шагнагдаа.
Заято Потельхонович пенсидэ гарахаһаа урид Дээдэ-Баргажанай ойн ажахын Аллын филиалда лесничиин тушаалда ажаллаа. Хэды зуун гектар талмайда модо һуулгажа, адуулжа ябаа. Эдэ ойн таримал талмайнууд мүнөө сагта отолуулан, аралжаа наймаанай ой болоол даа, нютагаархидынь - «Заятын модод» гээд нэрлэдэг.
... 1945 ондо совет илагша сэрэгшэд Германиһаа материальна урмашуулга (трофей) асарха эрхэдэ хүртэһэн байна. Заято Бадмаев дайнһаа бусахадаа, фотоаппарат асарһан юм, нютаг нугынгаа олон тоото гэрэл-зураг һүүлдэнь буулгаһан байдаг. Энэ хүн үнихэн саг соо геоэкспедицинуудта харгышанаар ябалсаа. Байгаали зураглаһан элдэб дүрсэнүүд баһа байха.
Потельхонтонһоо Заято үргэмэл боложо Хамарай Ухинэй Эрдэнидэ ерэһэн. Һүүлдэнь энэ үрхэтэ айлда гурбан басагад гараа: Хандама, Роза, Галя.
Ухинов Эрдэни Хамарович мүн лэ сэрэгтэ хабаадаһан хүн.
Би нютагайнгаа фронтовигуудые һанагшаб, зариманиинь сэрэгэй үедэ ехээр шархатажа, эрэмдэг бэетэй болоһон.
Заято Бадмаевай эсэгэ Ухинов Эрдэни Хамарович фронтоһоо нэгэ хүлгүй бусажа ерээ һэн. Би тэрэнэй хэмэл хүлтэй ябадагыень нэгэнтэ бэшэ харааб. Таягайнь эрмэг үмдэнэйнь доогуур зааха харагдаад байгша бэлэй.
Хэды тахир дутуутай байбалшье, энэ хүн өөртөө яһала этигэлтэй шэнги алхалагша һэн гэжэ һанагдана, нилээд бэедээ найданги гэхээр...
«Тэдэнэр Илалта асараа, тоо томшогүй олон байлдаанай талмайнууд дээрэ, мүн сэрэгэй эмнэлүүлгын газарай амһартанууд соо - бэеынгээ шуһата мүсэнүүдэйнгээ хубинуудые үлээгээд. Тэдэнэр Эхэ ороноо абараа» (Владимир Серовай «Дайнда гэмтэһэн сэрэгшэд» гэһэн ном сооһоо).
Ухинэй Эрдэниин Заятын үхибүүд: Мүнхэ, Зоригто, Заян, Жаргал, Зандан, Зана, Замбулан. Эдэнэй эхэнь Софья Сахиндуевна (Тохой баяндай).
Түрэлхи Алла һууриндаа З.П. Бадмаев олон жэлэй туршада Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнда оролсоһон һүүлшын амиды сэрэгшэн ябаа.
Гэрэл-зураг дээрэ: Заято Потельхонович Бадмаев (фронтын фото).
Цыренжаб Чойропов, член Общества краеведов Бурятии, член Союза журналистов России, уроженец села Алла (Дырен) Курумканского района.
2959